Πως και γιατί "θυσιάστηκε" η Λαική Τράπεζα

Από τον Γιώργο Παπανικολάου

Ο κυκεώνας που πλήττει πλέον συνολικά το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου, σε σημαντικό βαθμό είναι αποτέλεσμα σειράς ενεργειών και παραλήψεων, με ευθύνη κυβερνητικών πολιτικών, αλλά και διοικήσεων της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου.

Πρόκειται για πρόσωπα και μηχανισμούς που έως την τελευταία στιγμή έπαιξαν ρόλο, επιδεινώνοντας την κατάσταση, με βασικό αλλά όχι μόνο «θύμα» την Λαϊκή Τράπεζα. Και δεν αποκλείεται να αποκαλυφθούν σύντομα καθώς η κατάρρευση του τραπεζικού τομέα, απειλεί και την Τράπεζα Κύπρου, προκαλώντας ανεπανάληπτες αναταράξεις στο κυπριακό κατεστημένο. 

Ωστόσο τούτες τις ώρες όσοι υπόκεινται σε οικονομική καταστροφή από την διάλυση της Λαϊκής Τράπεζας, διερωτώνται γιατί η τράπεζα τους κρίθηκε «μη
βιώσιμη», ενώ η Κύπρου κρίθηκε βιώσιμη, έστω και με σημαντικές-αλλά όχι ολοκληρωτικές- απώλειες στις καταθέσεις των μεγάλων πελατών της.

Επίσημη απάντηση σε αυτό, έως στιγμής δεν έχει υπάρξει. Υπάρχουν όμως διαθέσιμα στοιχεία. Οι ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης των δύο τραπεζών, όπως προσδιορίστηκαν από τον αμερικανό οίκο PIMCO, σύμφωνα με πληροφορίες που δημοσιοποιήθηκαν και ουδέποτε διαψεύστηκαν, ήταν απολύτως παραπλήσιες. Στα 3,8 δισ. για την Λαϊκή και στα 3,9 δισ. ευρώ για την Κύπρου.

Η διαφορά κρύβεται στον ELA, δηλαδή στη χρηματοδότηση μέσω εγγυήσεων που λαμβάνουν οι τράπεζας σε έκτακτες περιπτώσεις, μέσω της Κεντρικής Τράπεζας της χώρας τους, πάντα με την έγκριση της ΕΚΤ.


Πώς ώθησαν στην κατάρρευση τη Λαική 
Στην περίπτωση της Λαϊκής, στο διάστημα που μεσολάβησε από την αλλαγή της ιδιωτικής διοίκησης την οποία επέβαλε ο τότε διοικητής της ΚΤΚ Αθανάσιος Ορφανίδης, έως το τέλος του 2012, το ποσό του ELA, υπερτριπλασιάστηκε κι έφτασε τα 9,5 δισ. ευρώ.

Το γεγονός δεν είναι άξιο απορίας. Πριν ακόμη επιβληθεί η αλλαγή διοίκησης, ήδη από τα τέλη του 2011, φαίνεται να είχε ξεκινήσει μια διαδικασία «αποσταθεροποίησης» της Λαϊκής Τράπεζας (που σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν ήδη παρατεθεί ήταν τότε υγιής), με τη διασπορά φημών για την φερεγγυότητα της.

Σύμφωνα δε με την επίσημη προσφυγή της MIG εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατιας για την Λαϊκή η εκστρατεία αυτή φέρεται να περιελάμβανε και συστηματικά κλεισίματα καταθετικών λογαριασμών από τα τέλη Σεπτεμβρίου έως τα τέλη Οκτωβρίου του 2011, από στελέχη της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου και συγγενικών τους προσώπων! Τα οποία άφηναν αιχμές για την ασφάλεια των καταθέσεων και την υγεία της τράπεζας. Γεγονός με ιδιαίτερη σημασία για την μικρή, κλειστή κοινωνία της Κύπρου όπου σχεδόν όλοι «γνωρίζονται» μεταξύ τους.

Για το θέμα αυτό σημειώνεται, υπάρχει και σχετική επιστολή- καταγγελία, προς την κ. Ορφανίδη, από τον τότε διευθύνοντα σύμβουλο τη τράπεζας, Ευθύμιο Μπουλούτα ο οποίος τον Οκτώβριο του 2011, σημειώνει επί λέξει: «είναι ιδιαίτερα αρνητικές οι κινήσεις για παράδειγμα αξιωματούχων και υπαλλήλων της Κεντρικής Τράπεζας οι οποίοι είτε μείωσαν την συνεργασία τους, είτε έκλεισαν τους καταθετικούς λογαριασμούς τους». 

Στην ίδια επιστολή ο κ. Μπουλούτας επαναλαμβάνει αίτημα που είχε υποβάλει και στον τότε υπουργό Οικονομικών της Κύπρου «για μια λεκτική παρέμβαση της Κεντρικής Τράπεζας για την ασφάλεια του κυπριακού τραπεζικού συστήματος και των καταθέσεων, μέσα στα πλαίσια των ευρωπαϊκών μηχανισμών». Παρόλα, αυτά δεν υπήρξε καμία ανταπόκριση στο εύλογο τότε αίτημα.

Εν τούτοις, η Λαϊκή διέθετε το Νοέμβριο του 2011 καταθέσεις πάνω από 20 δισ. ευρώ, οι οποίες όμως προς το τέλος του 2012 είχαν περιοριστεί δραματικά, κατά περισσότερο από 30%. Τι μεσολάβησε;

Η πρωτοφανής σε μεθόδευση αλλαγή ηγεσίας στην τράπεζα, που στην ουσία καταργούσε διοίκηση και στελέχη προερχόμενα από την Ελλάδα, κατ απαίτηση του κ. Ορφανίδη. Κι εν συνεχεία η κρατικοποίηση της με όρους που δεν έχουν εμφανισθεί πουθενά αλλού σε όλη τη διάρκεια της διεθνούς τραπεζικής κρίσης που ξεκίνησε προ πενταετίας.


Ο ρόλος του σημερινού υπουργού Οικονομικών 
Έχοντας στα χέρια του τη στρόφιγγα του ELA, o κ. Ορφανίδης πρακτικά εκβίασε την αλλαγή διοίκησης ακόμη και σε επίπεδο μεσαίων-ανώτερων στελεχών, τοποθετώντας επί κεφαλής τον σημερινό υπουργό Οικονομικών Μιχάλη Σαρρή, ενώ με διάταγμα προωθήθηκε ανακεφαλαιοποίηση που με τους όρους που περιελάμβανε ουσιαστικά απέκλειε οιαδήποτε συμμετοχή ιδιωτών επενδυτών.

Σημειωτέον ότι και ο ίδιος ο κ. Σαρρής έριχνε λάδι στη φωτιά εναντίον της φερεγγυότητας και της αξιοπιστίας του ιδρύματος στο οποίο ηγείτο, την περίοδο που η τράπεζα αναζητούσε κεφάλαια!

Παγκόσμια πρωτοτυπία. Ο πρόεδρος μιας τράπεζας να δηλώνει ασαφώς αλλά… γαργαλιστικά για την πιστωτική πολιτική της προηγούμενης διοίκησης, σε διεθνή πρακτορεία:«υπάρχει πολύς καπνός, που σημαίνει ότι υπάρχει και κάποια φωτιά, (….) αλλά δεν ξέρω πόση και σε ποιο βαθμό είναι δικαιολογημένη». 

Συνέπεια όλων αυτών, ήταν να μειωθεί εύλογα η εμπιστοσύνη των καταθετών στην τράπεζα και να ενταθεί η εκροή καταθέσεων. Δείγμα όμως της ανεπιτυχούς διαχείρισης της κρατικά διορισμένης διοίκησης, είναι ότι η πορεία αυτή δεν ανεστράφη, ούτε μετά την ολοκλήρωση της ανακεφαλαιοποίησης, καθώς η νέα διοίκηση της κρατικής πλέον τράπεζας όχι απλώς δεν βελτίωσε τα αποτελέσματα, αλλά τα επιδείνωσε δραματικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο διάστημα από το Νοέμβριο του 2011 έως το Δεκέμβριο του 2012, οι καταθέσεις της Λαϊκής στην ίδια την Κύπρο, μειώθηκαν κατά 2 δισ. ευρώ.

Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι πιεζόμενος από τις περιστάσεις, ο κ. Ορφανίδης «κρέμασε δημοσίως» την διορισμένη διοίκηση που εκείνος επέβαλε, με δήλωση του στις 03/01/2013:

«Στις αρχές Μαϊου του 2012 η (σ.σ. νέα) διοίκηση της Λαϊκής παραδέχτηκε ότι χρειαζόταν κρατική στήριξη και έπεισε το κράτος να γίνει ανάδοχος για την έκδοση νέου κεφαλαίου της τράπεζας μέχρι του ποσού του 1,8 δις. Εμείς στηρίξαμε αυτή τη θέση, με την προϋπόθεση ότι αυτή η ενέργεια θα βοηθούσε την τράπεζα να περιορίσει το τελικό ποσό που απαιτείτο για κρατική στήριξη, κάτι το οποίο τελικά η τράπεζα δεν κατάφερε να πετύχει».


Η τροπολογία εξπρές που προσφέρει… νομική «ασυλία» 
Εν τούτοις, η κρατικά διορισμένη νέα διοίκηση της Λαϊκής πιεζόμενη από την εκροή καταθέσεων, το πάγωμα στις αναδιαρθρώσεις δανείων που η ίδια εφήρμοζε αυξάνοντας έτσι τις προβλέψεις, κι από τη γενικότερη αδυναμία της στη διαχείριση των εργασιών, πέτυχε κάτι άλλο.

Την νομική… ασυλία της στα πλαίσια τροπολογίας που πέρασε από την Κυπριακή Βουλή στις 17/01/2013 κι αφορά επιπροσθέτως την ΚΤΚ, τις αρμόδιες εποπτικές αρχές, τον Υπουργό Οικονομικών και λειτουργούς του υπουργείου, συν συμβούλους, μέλη επιτροπών αλλά και απλά στελέχη που ενεργούν κατόπιν εντολής. Δηλαδή τους… πάντες. 

Σύμφωνα με την τροπολογία αυτή, όλοι οι παραπάνω δεν υπέχουν οποιαδήποτε ευθύνη, εκτός αν αποδειχθεί ότι οι πράξεις και οι παραλήψεις τους «δεν έγιναν καλή τη πίστη ή είναι αποτέλεσμα σοβαρής αμέλειας».

Όλα αυτά συνέβαιναν με την υπόκρουση «εθνικών πανηγυρισμών», από μεγάλο μέρος του πολιτικοοικονομικού κατεστημένου, που αποτυπωνόταν και στον Τύπο, για το γεγονός ότι η Λαϊκή «επέστρεφε» σε κυπριακά χέρια.

Παρασκηνιακά βεβαίως, η όλη κατάσταση ενίσχυε το μεγάλο "ανταγωνιστή" της Λαϊκής. ΤηνΤράπεζα Κύπρου, η προηγούμενη διοίκηση της οποίας, με πλήρη στήριξη από τον κ. Ορφανίδη, κάλυπτε επιμελώς τα δικά της προβλήματα.

Μέχρι την ώρα που έφτασαν στο απροχώρητο και βγήκαν στην επιφάνεια, οδηγώντας σε αλλαγή της διοίκησης Ανδρέα Ηλιάδη, χωρίς, όμως, να διαταραχθεί ο ιδιωτικός της χαρακτήρας και η πρωτοκαθεδρία της στο κυπριακό κατεστημένο.


PSI και επισφάλειες σε Ελλάδα και Κύπρο 
Το ελληνικό PSI, ήταν ασφαλώς σοβαρός επιβαρυντικός παράγοντας για αμφότερες τις τράπεζες εξαιτίας της έκθεσης τους στα ελληνικά ομόλογα. Αυτό που προξενεί κατάπληξη, ασχέτως των ειδικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, είναι ότι η κυπριακή κυβέρνηση Χριστόφια συναίνεσε στο «κούρεμα» των ομολόγων, χωρίς να λάβει, όπως φάνηκε, οιαδήποτε εξασφάλιση από την πλευρά των δανειστών. Παρότι γνώριζε ότι οι επιπτώσεις θα ήταν βαριές στις ήδη πληγωμένες Λαϊκή και Κύπρου.

Το γεγονός ότι οι δύο τράπεζες συσσώρευσαν σημαντικές επισφάλειες από την έκθεση τους στην οικονομία της Ελλάδας και της Κύπρου, δεν αποτελεί «ιδιαιτερότητα». Σε ότι αφορά την Ελλάδα, το ίδιο συνέβη σε όλες τις ελληνικές τράπεζες, και σε μεγάλο βαθμό, αποτελεί άμεση συνέπεια της δριμύτατης ύφεσης στην ελληνική οικονομία.

Αντίστοιχα εξελίσσεται εδώ και καιρό η κατάσταση στην κυπριακή οικονομία, ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις διεθνών αναλυτών, η «λύση» που τώρα επιβάλλεται θα γονατίσει την οικονομία της Μεγαλονήσου με τρόπο που ίσως αποδειχτεί πρωτόγνωρος, ακόμη και σε σύγκριση με την Ελλάδα. Επηρεάζοντας δυσμενώς και τα σήμερα «υγιή» δανειακά χαρτοφυλάκια. 

Ωστόσο μέχρι την τελευταία στιγμή, η κυπριακή ηγεσία είτε επρόκειτο για την Κεντρική Τράπεζα, είτε για την τότε κυβέρνηση, επέλεξε να κωφεύει στις προειδοποιήσεις. Τα δάνεια που είχαν εμπράγματες εξασφαλίσεις «βαφτίζονταν» ενήμερα, χωρίς να εξυπηρετούνται, μέσω επίσημων διατάξεων που επιτρέπουν τέτοιου είδους χειρισμούς στην Κύπρο.

Γεγονός που πρώτη είχε στηλιτεύσει τότε η ελλαδική διοίκηση της Marfin-Λαϊκής, ζητώντας επιτακτικά (χωρίς όμως να εισακουστεί από την κυβέρνηση και την ΚΤΚ) να γίνει έλεγχος και των κυπριακών τραπεζών από τη Blackrock.

Σε ότι αφορά τις κατηγορίες που κατά καιρούς έχουν εκτοξευθεί ενάντια στην διοίκηση της Marfin- Λαϊκής, οι μέχρι σήμερα έρευνες του θέματος από τις αρμόδιες αρχές αλλά και τις κρατικές διοικήσεις της Λαϊκής, είτε στην Ελλάδα, είτε και στην ίδια την Κύπρο, δεν απέφεραν οιεσδήποτε ευθύνες. Ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις (όπως τα δάνεια στη Μονή Βατοπεδίου), ερευνήθηκαν από την ελληνική ποινική δικαιοσύνη με το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα.

Χθες, σε μακροσκελή δήλωση του για το θέμα της Λαϊκής ο Ανδρέας Βγενόπουλοςχαρακτήρισε «γιγαντιαίο λάθος» τη διάσπαση της τράπεζας, ενώ επικρότησε τη διενέργειαποινικών ανακρίσεων που αποφάσισε ο κ. Αναστασιάδης εκτιμώντας ότι θα τερματίσει την περίοδο των «ανυπόστατων συκοφαντιών» κι ότι θα αποκαλυφθούν παράνομες ενέργειες που εμπόδισαν την έγκαιρη εξυγίανση του τραπεζικού τομέα στην Κύπρο.


Η ολοκλήρωση της καταστροφής… υπέρ Τράπεζας Κύπρου 
Η κορυφαία πράξη της τραγωδίας έμελε να παιχτεί προ ολίγων ημερών, αποδεικνύοντας περίτρανα ένα μέρος των κινήτρων του κυπριακού κατεστημένου, αλλά και την ανεπάρκειατων χειρισμών του.

Ο νέος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης, μετά του Υπουργού Οικονομικών κ. Σαρρή, όταν ήρθαν αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο γερού «κουρέματος» στους Ρώσους μεγαλοκαταθέτες των τραπεζών, αντιπρότειναν μια ολέθρια λύση που έμελε να «καεί» στη Βουλή της Κύπρου. Το κούρεμα όλων ανεξαιρέτως των καταθετών, για να μειωθεί το κούρεμα στους Ρώσους. 
Η απόρριψη όμως της λύσης στην οποία οι ίδιοι είχαν συναινέσει, από τη Βουλή, (και μάλιστα με… αποχή εκ μέρους του κόμματος Αναστασιάδη!) έφερε στο τραπέζι μια ακόμη χειρότερη.

Κατά την διάρκεια του πρώτου Eurogroup δεν είχε περάσει το αίτημα για διάλυση κυπριακής τράπεζας, παρότι οι πληροφορίες λένε ότι το ΔΝΤ είχε κάνει σχετική πρόταση.

Στη συνέχεια όμως, εκμεταλλευόμενοι την χειροτέρευση των συνθηκών, οι δανειστές, ζήτησαν πλέον την άμεση διάλυση και των δύο μεγάλων κυπριακών τραπεζών, προκειμένου να μειωθεί ραγδαία και δραστικά το μέγεθος του χρηματοπιστωτικού τομέα της Κύπρου.

Από εκεί και πέρα, αναφέρουν πηγές από την ίδια την Κύπρο, η όλη προσπάθεια ήταν να σωθεί η μία από τις δύο τράπεζες. Κι όπως κατέστη προφανές από τις δηλώσεις που έγιναν πριν ακόμη κατατεθεί το νέο νομοσχέδιο για την αντιμετώπιση κρίσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, η επιλογή έγινε με συνοπτικές διαδικασίες, υπέρ της Τράπεζας Κύπρου κι εναντίον της Λαϊκής.

Η διαφορά στη χρήση ELA, λένε πληροφορίες από τη Λευκωσία, ήταν ένα καλό «πάτημα» για να γίνει αυτό που, έτσι κι αλλιώς, προτιμούσε το κυπριακό κατεστημένο. Γι αυτό και «παραγνωρίστηκε» το γεγονός ότι η απόσχιση των ελληνικών δραστηριοτήτων της Λαϊκής, λόγω και του μεγάλου ειδικού βάρους σε ELA, την έφερνε ενδεχομένως σε πολύ καλύτερη θέση από την Τράπεζα Κύπρου.Οι μεγάλες καταθέσεις επιφανών Ρώσων στην τελευταία, καθώς και οι διασυνδέσεις αυτών με ισχυρούς παράγοντες της Κύπρου, αναμφίβολα έπαιξαν το ρόλο τους.

Όπως και να έχει, το αποτέλεσμα είναι πραγματική τραγωδία. Η Λαϊκή εξαφανίζεται θύμα όλης αυτής της αλληλουχίας γεγονότων, συμπαρασύροντας καταθέτες, επιχειρήσεις κι εργαζόμενους. Αυτή η «ανθρωποθυσία» όμως ίσως αποδειχτεί χωρίς ιδιαίτερο αντίκρισμα. Διότι και η Τράπεζα Κύπρου, κάθε άλλο παρά έχει σωθεί, από το σχέδιο «διάσωσης».

Αυτό δείχνουν οι πρόσφατες αγωνιώδεις εκκλήσεις της ηγεσίας της να μην διαλυθεί η Λαϊκή. Αυτό δείχνει η παραίτηση χθες του προέδρου της και 4 μελών του ΔΣ, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση δείχνει και το γεγονός ότι μέρα με τη μέρα οι πληροφορίες για το ύψος του κουρέματος που θα υποστούν οι καταθέτες της, αναφέρουν ολοένα υψηλότερο ποσοστό.

sociologyalert